Polovina srednjoškolaca srpske nacionalnosti koji u Hrvatskoj pohađaju nastavu na srpskom jeziku i pismu želi da studira u Srbiji, trećina srednjoškolaca italijanske manjine u Italiji te 27,3 odsto učenika mađarske manjine u Mađarskoj, a samo 10 odsto srednjoškolaca češke manjine planira studije u Češkoj.
Iako većina učenika, pripadnika manjina, kod kuće uglavnom govori maternjim jezikom, Česi najčešće u porodici govore hrvatskim jezikom, a više od polovine učenika mađarske manjine u kući podjednako koriste i mađarski i hrvatski jezik.
Učenici srpske manjine koji se školuju na srpskom jeziku i pismu u porodici uglavnom govore srpskim jezikom, a 43,5 odsto učenika italijanske manjine u porodici podjednako koristi i hrvatski i italijanski jezik. I manjina i većina imaju pozitivan stav prema multikulturalizmu koji omogućuje manjinama zadržavanje kulturnih posebnosti. Većinsko-manjinske razlike najveće su u Vukovaru i okolini.
Pokazuju to rezultati istraživanja “Obrazovni izbori i stavovi prema multikulturalizmu i asimilacionizmu većine i manjine u četiri hrvatske višeetničke zajednice” Dinke Čorkalo Biruški, profesorke s Katedre za socijalnu psihologiju Filozofskog fakulteta u Zagrebu, njenih kolegica Lane Pehar i Margarete Jelić, Tee Pavin Ivanec s Učiteljskog fakulteta i Jasmine Tomašić Humer s osječkog Filozofskog fakulteta.
Njihov naučni rad, objavljen u Društvenim istraživanjima, prvo je istraživanje koje opisuje sociodemografska obeležja učenika u A modelu manjinske nastave, u kojem se celokupna nastava odvija na jeziku i pismu manjina, upotrebu jezika u porodici manjina te nameru nastavka školovanja u zemlji porekta.
U istraživanju je učestvovalo 1568 učenika osnovnih i srednjih škola, pripadnika većine i srpske, češke, italijanske i mađarske manjine, te 2000 njihovih roditelja iz Vukovara i okoline, Daruvara i okoline, Istre te Baranje. Među njima su bila 722 učenika koji se školuju na jeziku i pismu manjina te 846 učenika većine iz škola na hrvatskom jeziku u tim sredinama.
Pravo školovanja na svom jeziku i pismu najviši je oblik zaštite manjinskog identiteta, deci omogućava usvajanje jezika porekla i njegovanje manjinske kulture, ističu autorice istraživanja. Nema razlike u poznavanju hrvatskog jezika između učenika manjina i većine jer u proseku svi učenici postižu vrlo dobar uspeh.
Autorke su istraživale i kako se etnički izjašnjavaju učenici u Vukovaru, Baranji, Daruvaru i Istri koji pohađaju nastavu na manjinskim jezicima.
Rezultati su pokazali da je samo nastava na srpskom jeziku i pismu monoetnična jer se 98% dece izjašnjava Srbima, dok nastavu na drugim manjinskim jezicima pohađaju i učenici hrvatske većine te drugih manjina. U školama s nastavom na italijanskom jeziku tek je 23,7 odsto etničkih Italijana, a većina učenika izjašnjava se kao Hrvati, u nastavi na mađarskom jeziku je nešto više od polovine Mađara i oko 30 odsto Hrvata, a u nastavi na češkom jeziku 48,5 odsto učenika izjašnjava se Česima, a Hrvatima njih 40 odsto.
Ti podaci, navode autorke, pokazuju da pripadnici većine i drugih manjina u školama koriste priliku da usvoje još jedan jezik, ali i da se verovatno deo učenika u nastavi na manjinskim jezicima deklariše etnički drugačije, kao i da deo dece pohađa nastavu na jeziku porodičnog porekla iako se više ne izjašnjavaju kao manjine, piše Večernji list.
Monoetničnost nastave na srpskom jeziku upućuje na složenost hrvatsko-srpskih odnosa u Vukovaru, a i moguće je da uprkos sličnosti jezika Hrvati i Srbi jezičku posebnost doživljavaju kao suštinsku za svoj identitet. Najsnažniji doživljaj ugroženosti kulture, jezika i običaja zabeležen je kod srpske manjine u odnosu na Čehe, Slovake i Mađare i u drugim istraživanjima, piše u radu.
Kad je reč o modelu nastave koju preferiraju roditelji dece manjina, samo Italijani preferiraju model A u kojem se nastava izvodi na jeziku i pismu manjine, a njihova deca model C koji predviđa dodatne sate učenja manjinskog jezika i kulture, dok su ostali sadržaji na hrvatskom.
Srpska manjina preferira dvojezični model B u kome je prirodna grupa predmeta na hrvatskom, a maternji jezik, istorija, geografija i muzički na srpskom jeziku i pismu, a mađarskoj manjini jednako su prihvatljiva sva tri modela nastave. Česi preferiraju model C s nastavom na hrvatskom uz dodatno učenje češkog jezika i negovanje češke kulture.
Kad je reč o stavovima većine i manjina prema multikulturalizmu, manjine imaju nešto pozitivnije stavove od većine, čiji su stavovi prema multikulturalizmu takođe pozitivni, što, kako ističu autorke, nije slučaj u drugim istraživanjima većina u zapadnoeuropskim zemljama.
Većinsko-manjinske razlike su najveće u vukovarskom kontekstu, a do izražaja dolaze posebno u stavovima roditelja: vukovarska većina najmanje zagovara multikulturalizam (ali su stavovi i dalje pozitivni), dok ga manjinski roditelji u svim kontekstima jednako visoko zagovaraju – ističu autorke istraživanja. Očekivano, većina je nešto više za asimilaciju od manjine, ali ni manjina ni većina ne podržavaju asimilacionizam, koji zagovara kulturni univerzalizam dominantne grupe ne dopuštajući kulturne posebnosti. Najveću sklonost asimilacionizmu imaju većinski vukovarski roditelji i vukovarski kontekst, navode autorke, jedini je u kojem se većina i manjina uvek razlikuju bez obzira na to o kome modelu obrazovanja je reč.
To što polovina srednjoškolaca srpske manjine obrazovnu budućnost vidi u Srbiji upućuje na problematične (dez)integracijske procese.
“Budući da polovina dece u nastavi na srpskom jeziku planira studije u zemlji porekla, postavlja se pitanje potisnog faktora u srpskoj zajednici koji utiče na ovakve izbore dece. Naši razgovori s učenicima upućuju na to da postoje potisni faktori, izraženiji kod srpske dece nego kod druge manjinske dece, i to doživljaj diskriminisanosti, nepripadanja osim neposrednom zavičaju i teskobe da jezik kojim govore neće biti prihvaćen u drugim hrvatskim gradovima u kojima bi mogli studirati”, zaključuju autorke istraživanja.